Γιάννη
Τζαβάρα
ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ
ΣΕ ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥΣ
Ευάγγελος
Ν. Ρούσσος
(1931-2016) 
Τελευταία
ενημέρωση του Αφιερώματος: Φεβρουάριος 2018
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:
Ι. Βιογραφικά
ΙΙ.
Δημοσιεύματα
ΙΙΙ. Κείμενα για τον Ευάγγελο Ν. Ρούσσο
|
Ι. Βιογραφικά
Ο Ευάγγελος Ν.
Ρούσσος γεννήθηκε το 1931 στην Ερμούπολη της Σύρου. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο
Αθηνών από το 1951 έως το 1955, στη Φιλοσοφική Σχολή, ως υπότροφος του Ι.Κ.Υ.
Με υποτροφία του ιδρύματος “Alexander von Humboldt” σπούδασε επίσης κλασική
φιλολογία και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Βόννης. Ανακηρύχθηκε διδάκτωρ
φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης το 1968 χάρη στη διατριβή «Ο
Ηράκλειτος στις Εννεάδες του
Πλωτίνου».
Εργάστηκε από το
1964 έως το 1970 για τη δημιουργία του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών.
Από το 1970 και εξής διετέλεσε συντάκτης στο Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής
Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Αθηνών, όπου εργάστηκε ως βασικός συντελεστής του Φιλοσοφικού Λεξικού των Προσωκρατικών.
Ταυτόχρονα υπήρξε ειδικός σύμβουλος της Εκδοτικής Αθηνών για την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους και την Ελληνική Μυθολογία. Συνεργάστηκε επίσης
με τις Εκδόσεις Καπόπουλος για τη συγκρότηση του πεντάτομου Φιλοσοφικού και Κοινωνιολογικού Λεξικού καθώς
και με την Εκδοτική Αθηνών για τη συγκρότηση του Παγκόσμιου Βιογραφικού Λεξικού.
Το επίκεντρο των
ερευνητικών του ενδιαφερόντων υπήρξε η Προσωκρατική Φιλοσοφία.
ΙΙ.
Δημοσιεύματα
1.
Ο Ηράκλειτος στις
Εννεάδες του Πλωτίνου. Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 1968. 1η
έκδοση 1971, 2η έκδοση 1987.
2. Heraklit-Bibliographie. “Wissenschaftliche Buchgesellschaft”, Darmstadt
1971.
3.
Ηράκλειτος, τα
αποσπάσματα. Προλεγόμενα, κείμενο, μετάφραση, σχόλια, μαρτυρίες, λεξιλόγιο
και πίνακες. «Εκδόσεις Καραβία», Αθήνα 19711. 2η έκδοση,
βελτιωμένη και επαυξημένη, «Εκδόσεις Παπαδήμα», Αθήνα 1987. 3η
έκδοση, αναθεωρημένη, 2000. (Βιβλιοκρισίες αυτού του βιβλίου: στη Δωδώνη 16 (1987), 253-257 από τον Χρίστο
Α. Τέζα και στην Ελληνική Φιλοσοφική
Επιθεώρηση 21 (1990), 292-296 από τον Ιωάννη Ρ. Πανέρη).
4.
«Μένων, ο μαθητής του Γοργία». Φιλοσοφία. Επετηρίς του Κέντρου Ερευνών της Ελληνικής Φιλοσοφίας της
Ακαδημίας Αθηνών, 1 (1971).
5.
«Η πολιτική σκέψη στη Θεσσαλία τον 5ο αιώνα π.Χ.», 1972.
6.
Δείγματα λεξικού
των Προσωκρατικών, 1973.
7.
«Η κοσμολογία της Μιλήτου». Περιοδικό Δευκαλίων, 1974.
8.
«Αρχίλοχος και Ηράκλειτος». Φιλοσοφία. Επετηρίς του Κέντρου Ερευνών της Ελληνικής Φιλοσοφίας της
Ακαδημίας Αθηνών, 5 (1975).
9.
Κελεσίδου-Γαλανού,
Άννα - Αλατζόγλου-Θέμελη, Γραμματική - Ρούσσος, Ευάγγελος: Ανθολόγιο
Φιλοσοφικών Κειμένων. Στ΄ Γυμνασίου. «Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών
Βιβλίων», Αθήνα 1976.
10. «Κοσμογονία». Κεφάλαια Φιλοσοφίας, 1979.
11. (Επιμ. και μετάφρ. Ε. Ν. Ρούσσος): «Τα Κείμενα [των Ελεατών
φιλοσόφων]». Δευκαλίων 33/34 (1981),
4-39.
12. «Σχεδίασμα ιστορικής εισαγωγής στους Ελεάτες». Δευκαλίων 33/34 (1981), 41-56.
13. «Βιβλιογραφία για τους Ελεάτες (επιλογή)». Δευκαλίων 33/34 (1981), 165-185.
14. «Ιωνική Φυσική». Θεμέλια
των Επιστημών 3 (1981), 235-244.
15. Σούλιας, Νικόλαος - Αλατζόγλου-Θέμελη, Γραμματική -
Ρούσσος, Ευάγγελος: Φιλοσοφία για την Τρίτη τάξη του Γενικού Λυκείου. «Οργανισμός
εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων», Αθήνα 1982.
16. Άρθρα Ε. Ν. Ρούσσου στην Εκπαιδευτική
Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια. Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό. Τόμος 1, «Εκδοτική Αθηνών», Αθήνα
1983: «Αλέξανδρος ο
Αφροδισιεύς», 151. «Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης», 184. «Αναξαγόρας», 243-244.
«Αναξίμανδρος», 245-246. «Αναξιμένης», 246. «Ανδρόνικος ο Ρόδιος», 264.
«Αντισθένης ο Αθηναίος», 312. «Αντιφών ο Αθηναίος», 314. «Απολλώνιος ο
Τυανεύς», 350.
17. Άρθρα Ε. Ν. Ρούσσου
στην Εκπαιδευτική Ελληνική
Εγκυκλοπαίδεια. Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό. Τόμος 2, «Εκδοτική Αθηνών»,
Αθήνα 1984: «Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης», 11-18. «Αρχέλαος ο Αθηναίος», 52. «Αρχύτας
ο Ταραντίνος», 59. «Βακχυλίδης ο Κείος», 137. «Βοήθιος», 325-326. «Γάιος», 388.
18. Κατσιμάνης, Κυριάκος Σ. - Ρούσσος, Ευάγγελος Ν.: Φιλοσοφία
(Γ΄ Λυκείου). «Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων», Αθήνα 1984.
19. Άρθρα Ε. Ν. Ρούσσου
στην Εκπαιδευτική Ελληνική
Εγκυκλοπαίδεια. Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό. Τόμος 3, «Εκδοτική Αθηνών»,
Αθήνα 1985: «Γοργίας ο Λεοντίνος», 182. «Δημήτριος ο Φαληρεύς», 270-271. «Δημόκριτος
ο Αβδηρίτης», 273-274. «Διογένης ο Σινωπεύς», 282. «Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος»,
340-341. «Επίκουρος», 353-354. «Ζήνων ο Ελεάτης», 13-14. «Ζήνων ο Κιτιεύς»,
14-15. «Ηράκλειτος ο Εφέσιος», 39-41. «Θαλής ο Μιλήσιος», 49-50. «Θεόφραστος»,
81-82. «Ιάμβλιχος», 102-103. «Ιππίας ο Ηλείος», 138-139.
20. «Κοσμογονία, Θεογονία,
Ανθρωπογονία», 1986.
21. Άρθρα Ε. Ν. Ρούσσου στην Εκπαιδευτική
Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια. Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό. Τόμος 7, «Εκδοτική Αθηνών», Αθήνα
1987: «Μάρκος Αυρήλιος», 54-55. «Μέλισσος», 128. «Νουμήνιος ο Απαμεύς»,
263-264. «Ξενοκράτης ο Χαλκηδόνιος», 405. «Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος», 407-408. «Ξενοφών
ο Αθηναίος», 409-410.
22. Τόγιας, Βασίλειος - Ρούσσος, Ευάγγελος: Φιλοσοφικά
κείμενα Γ΄ Γυμνασίου. «Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων», Αθήνα 1987
(18η έκδοση, 1996).
23. Άρθρα Ε. Ν. Ρούσσου
στην Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια.
Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό. Τόμος 8, «Εκδοτική Αθηνών», Αθήνα 1988: «Παναίτιος ο Ρόδιος», 119. «Παρμενίδης ο
Ελεάτης», 176-177. «Πλωτίνος», 313-315. «Πορφύριος», 343. «Ποσειδώνιος ο
Απαμεύς ή Ρόδιος», 344-345. «Πρόκλος ο ‘Διάδοχος’», 372. «Ρώυχλιν (Reuchlin) Γιοχάννες», 139. «Σενέκας Λεύκιος
Ανναίος, ο νεότερος (Lucius
Anhaeus
Seneca)»,
234-235.
24. Δημόκριτος,
επιλεγμένα αποσπάσματα. Εκδόσεις Στιγμή, Αθήνα 1998.
25. Προσωκρατικοί.
Ιστορική εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση, ερμηνευτικά σχόλια. Εκδόσεις «Στιγμή»,
Αθήνα 1999-2007.
Τόμος Α΄: Ιστορική
Εισαγωγή (1999).
Τόμος Β΄: Ηράκλειτος (2000).
Τόμος
Γ΄: Παρμενίδης (2002). (Βιβλιοκρισία
αυτού του βιβλίου: Νέα Εστία 1759
(2003), 330-333, από τον Παναγιώτη Θανασά).
Τόμος Δ΄: Εμπεδοκλής
(2007).
26. «Ηράκλειτος
παρωδούμενος, (Βιογραφικά μυθεύματα)».
Δευκαλίων 21/1 (2003), 113-132.
27. «Για τον
Παρμενίδη». Νέα Εστία 1762 (2003),
113-132.
28.
Συμβολή στην βιβλιογραφία της
προσωκρατικής εννοιολογίας. «Ακαδημία Αθηνών, Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής
Φιλοσοφίας», Αθήνα 2010.
29. Φερεκύδης ο Σύριος. Διεθνές Κέντρο
Έρευνας Αίσωπος – La
Fontaine, Αθήνα
2010.
Ποιήματα και πεζά κείμενά του έχουν δημοσιευτεί και στην
εφημερίδα Λόγος των Κυκλάδων.
ΙΙΙ. Κείμενα για τον
Ευάγγελο Ν. Ρούσσο
1. Βέικος, Θεόφιλος: “Roussos Evangelos N.,
“Heraklit-Bibliographie”, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1971,
XX+164 S.”. Ελληνικά 26 (1973), 132-137.
2.
Ζήρας,
Αλέξης: «Ρούσσος Ευάγγελος». Στο: Εκπαιδευτική
Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια. Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό. Τόμος 9α, «Εκδοτική Αθηνών»,
Αθήνα 1988, 121.
3.
Θανασάς,
Παναγιώτης: «Α.-Φ. Δ. Μουρελάτος, Οδοί
της γνώσης και της πλάνης. Λόγος και εικόνα στα αποσπάσματα του Παρμενίδη. Ευ.
Ρούσσος, Προσωκρατικοί, τόμ. Γ΄: Παρμενίδης». Νέα Εστία 1759 (2003), 330-333.
4.
Φανούριος
Κ. Βώρος: «Ευάγγελος Ν. Ρούσσος, ένας ακούραστος, αθόρυβος και ιδιαίτερα
αξιόλογος ερευνητής της Προσωκρατικής Γραμματείας, ειδικότερα της Προσωκρατικής
Φιλοσοφίας, συνεχίζει το έργο του». Τα
Εκπαιδευτικά, τεύχος 99-100 (2011), σελ. 8-10.
5.
Γιάννης
Ζουμπουλάκης: «Σύρος: φιλόσοφος τιμάται σε μνημείο… περιστεριώνα. Τιμητική
βραδιά προς τον συριανό λόγιο Ευάγγελο Ν. Ρούσσο». Το Βήμα 10/08/2011.
6.
Γιάννης
Ρουσσουνέλος: «Έφυγε από τη ζωή ο Ευάγγελος
Ρούσσος». Ο Λόγος των Κυκλάδων, Κυριακή
28/02/2016.
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Η
Κική Αλατζόγλου-Θέμελη μας παραχώρησε την εξής Νεκρολογία προς δημοσίευση
(Φεβρουάριος του 2017):
(Φεβρουάριος του 2017):
Ένας
χρόνος χωρίς τον Βαγγέλη
Ακόμα ένας φίλος έφυγε τον περασμένο χρόνο, ο
Βαγγέλης Ρούσσος. Ήταν παλιός κι αγαπημένος φίλος. Ευγενής και διακριτικός,
ευχάριστος και δοτικός, με ειλικρινή αγάπη και απέραντη κατανόηση...Πάντα
είχαμε θέματα να συζητάμε: για τα χρόνια της Ακαδημίας, τότε που
πρωτογνωριστήκαμε, για τους Προσωκρατικούς, για την ελληνική γλώσσα και την
εξέλιξή της, για την ελληνική κοινωνικοπολιτική κατάσταση που είναι άθλια, όπως
ήταν πολλές φορές στο παρελθόν –το έχω ξαναδεί το έργο μου έλεγε-, για τη ζωή
μας που σιγά-σιγά φεύγει, για τα γραπτά που δεν έχουμε γράψει ακόμα, αν και
εκείνος έγραφε συνέχεια –τα τελευταία χρόνια έγραφε και ποιήματα. Κάθε τόσο
λάβαινα ταχυδρομικά –τι ωραία έκπληξη να λαβαίνεις με το ταχυδρομείο!- ποιήματά
του με κείνα τα ιδιότυπα γράμματα-καλλιγραφήματα αφού η γραφομηχανή τού ήταν
πια κουραστική...Πήγαινα και τον έβλεπα πότε-πότε στο τελευταίο του καταφύγιο,
στη ‘Στέγη Αγάπης’. Περισσότερο μιλούσαμε στο τηλέφωνο, κάθε πρώτη του μηνός με
έπαιρνε να μου πει καλό μήνα, και πάντα θυμόταν τι του είχα πει για την
Ερμούπολη μετά την πρώτη μου επίσκεψη στο νησί: πώς μπορείς και ζεις μακρυά
της;
Την τελευταία φορά που μιλήσαμε δεν αισθανόταν
πολύ καλά, έμενε περισσότερο ξαπλωμένος, δεν με βαστάνε τα πόδια μου, μού είπε.
Του ανήγγειλα το θάνατο του Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου, συγκινήθηκε, και
αναλογιστήκαμε μαζί τη μακρά και πολυκύμαντη ζωή του ακαδημαϊκού που είχε μόλις
φύγει. Πότε να έρθω να σε δω, τον ρώτησα· όχι τώρα, να περιμένεις να γίνω καλά
και μετά να έρθεις μου απάντησε.
Θα έρθω Βαγγέλη, να με περιμένεις, καλήν
αντάμωση!
Ευάγγελος
Ν. Ρούσσος, Σύρος 1931- Αττική 2016
Μετά τις εγκύκλιες σπουδές στην Ερμούπολη σπούδασε
με υποτροφία ΙΚΥ στη Φιλοσοφική Αθηνών και με υποτροφία Humbolt στη Γερμανία.
Έγινε διδάκτωρ της Φιλοσοφικής του Παν/μίου Θεσ/νίκης με θέμα: Ο Ηράκλειτος στις Εννεάδες του Πλωτίνου.
Εργάσθηκε στην Ακαδημία Αθηνών σε διάφορα Κέντρα μέχρι που ιδρύθηκε το Κέντρο
Φιλοσοφίας, του οποίου υπήρξε από τους πρωτεργάτες. Αργότερα στην Εκδοτική
Αθηνών ήταν επικεφαλής μεγάλου προγράμματος στα πλαίσια της Ιστορίας
του Ελληνικού Έθνους.
Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονταν
στην Αρχαία Λυρική Ποίηση και Φιλοσοφία,
ιδιαίτερα στους Προσωκρατικούς φιλοσόφους. Έγραψε πολλά σχετικά άρθρα σε
περιοδικά και κυρίως στην ‘Επετηρίδα του Κέντρου Φιλοσοφίας’ της Ακαδημίας
Αθηνών. Η ‘δια βίου’ έρευνά του για τους Προσωκρατικούς συγκεντρώθηκε στους
τέσσερεις τόμους των εκδόσεων ‘Στιγμή’ υπό τον γενικό τίτλο Προσωκρατικοί: Α.Ιστορική εισαγωγή(1999), Β.Ηράκλειτος(2000),
Γ. Παρμενίδης (2002), και Δ. Εμπεδοκλής(2007). Επιστέγασμα και
ολοκλήρωση η Συμβολή στην Βιβλιογραφία
της Προσωκρατικής Εννοιολογίας, εκδ.
της Ακαδημίας Αθηνών (2010).
Είχε όμως και άλλα ενδιαφέροντα. Αγαπούσε και
ήξερε καλά τη νεοελληνική Λογοτεχνία-ποίηση και πεζογραφία. Αγαπούσε και
άκουγε πολύ μουσική, κλασική συμφωνική μουσική αλλά και όπερα –στο τέλος της
ζωής του μόνο μουσική άκουγε. Μου είχε πει ότι όταν ήταν νέος οι δρόμοι στην
Ερμούπολη αντηχούσαν μελωδίες που έβγαιναν από τα ανοιχτά παράθυρα των μεγάλων
σπιτιών, έτσι αγάπησε τη μουσική από πολύ νέος.
Βέβαια η άλλη μεγάλη αγάπη του ήταν η Σύρα. Έγραψε
διάφορα για τη Σύρα της εποχής του και τους Συριανούς -λογίους και μη- στα
‘Συριανά Γράμματα’ και σε άλλα έντυπα. Από τα τελευταία δημοσιεύματά του είναι
το χειρόγραφο βιβλίο Φερεκύδης ο Σύριος
(έκδ. Διεθνούς Κέντρου Έρευνας Αίσωπος-La Fontaine 2010).
Σε όλη του τη ζωή, παράλληλα με τα άλλα,
ασχολήθηκε και με τα τοπωνύμια της Σύρας, συστηματικά και επιστημονικά όπως
πάντα, με όποια δουλειά κι αν καταπιάνονταν –τα τοπωνύμια είναι συνυφασμένα με
τα βιώματά μου, μου είχε πει κάποτε. Δυστυχώς δεν πρόλαβε να τα δει να βγαίνουν
στο φως, όπως δεν ολοκλήρωσε τον ‘Αναξαγόρα’ που είχε σκοπό να βγάλει μετά τους
τρείς πρώτους Προσωκρατικούς. Τέλος δεν πρόλαβε να διαβάσει τυπωμένο το
τελευταίο δημοσίευμά του στο περιοδικό Ουτοπία (τ.109, σσ.177-184)‘Η πρώϊμη
ελληνική κριτική της θρησκείας. 1. Ξενοφάνης’. Όταν έφτασε με το ταχυδρομείο η Ουτοπία στη ‘Στέγη Αγάπης’ δεν ήταν πια
καλά· μια φίλη που ήταν δίπλα του τις τελευταίες μέρες, τού τό ανακοίνωσε·
χαμογέλασε με νόημα αλλά δεν μπορούσε πια να διαβάζει…
Έχω όλα τα δημοσιεύματά του με συγκινητικές
αφιερώσεις, άλλοτε ‘με αγάπη’, άλλοτε με μια φράση κάποιου Προσωκρατικού, με
κείνα τα αμίμητα καλλιγραφικά του γράμματα…
Ο Βαγγέλης Ρούσσος ήταν ο καθαρός και έντιμος
επιστήμονας, χωρίς προκαταλήψεις και ιδεοληψίες, χωρίς φανατισμούς, με πίστη
και αφοσίωση στην Επιστήμη –πάντα με κεφαλαίο-, με αγάπη και φλογερό ενδιαφέρον
για τη δουλειά που έκανε, με αγέρωχη αξιοπρέπεια και αταλάντευτη προσήλωση στα
πιστεύω του –γνήσιο τέκνο του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού.
Ας μας είναι παράδειγμα στους δύσκολους καιρούς
που ζούμε!
Κική Αλατζόγλου-Θέμελη
